ایران چیست؟ ایرانی کیست؟ | گفتگوی حسام سلامت و شروین وکیلی درباره قومیت و نظریه ایرانشهری

Res publica/Demos/جمهور/ دموس

حسام سلامت: ما هنوز گرفتار ایده پادشاهی هستیم که بعد از ۵۷ هم ادامه پیدا کرد. در ایده ایرانشهری، برابری دیده نمی‌شود. سنت جمهوری‌خواهی در مشروطه برای حق شهروندی بود و بر اساس نفی سلطه و مهار قدرت شاه شکل گرفت، ولی نظریه ایرانشهری اساسا تلاش می‌کند تا از آن، مسئله‌زدایی کند و مثلا بگوید در ایران قدیم نیز مردم حق تعیین سرنوشت داشتند و رعیت نبودند. در حالی که «فره ایزدی» به این معنا بوده که شاه قدرت مطلقش را از خدا گرفته، نه از مردم و یکی از نقاط اصلی نزاع مشروطه‌خواهان با پادشاهی، همین امر بوده است.

شروین وکیلی: پادشاهی در ایران با دیگر کشورها متفاوت بوده است. این تصور که ایران یک خودکامگی و پدرسالاری شرقی دارد، یک ایده شرق‌شناسانه است. ایران خودکامگی را برنمی‌تابد. به همین دلیل است که ناصرالدین‌شاه با ملکه الیزابت یا رضاشاه با هم‌عصرانش مثل موسولینی و هیتلر متفاوت بوده‌اند. ایران تنها کشوری است که در آن، پادشاهان مقتدری مثل خسرو پرویز یا قباد از سلطنت خلع شده‌اند. ایده حق الهی سلطنت، برای مصر بوده که در اروپا رواج پیدا می‌کند، در ایران چنین چیزی نداشتیم. یک سنت پیچیده، مدون و قابل دفاع داریم که باید آن را روزآمد و بازسازی کرد.