رمز و رازهای مذهبی در خاورمیانه، علوی‌ها کیستند؟

رادیو جامعه (پادکست اجتماعی)

علوی‌های سوریه، گروهی از مسلمانان شیعه در سوریه هستند که ریشه‌ی اعتقادی و فرهنگی آنان به آموزه‌های علی ابن ابیطالب نخستین امام شیعیان و چهارمین خلیفه اهل سنت بازمی‌گردد. این فرقه از دیرباز در مناطق ساحلی سوریه و به‌ویژه در کوهستان‌های طرطوس، لاذقیه و بخش‌هایی از حمص زندگی می‌کردند. هر چند جمعیتی از آن‌ها در لبنان و ترکیه هم زندگی می‌کنند.
نقش علوی‌ها در ساختار سیاسی سوریه به‌طور قابل توجهی با روی کار آمدن حزب بعث و به‌ویژه با پیدایش و تثبیت قدرت خاندان اسد پررنگ شد. حافظ اسد، پدر بشار اسد، که خود از علویان منطقه قرداحه بود، با به‌دست گرفتن قدرت در سال ۱۹۷۰، پایه‌های دیکتاتوری‌ای را بنا نهاد که ستون اصلی آن بر حمایت بخشی از علویان استوار بود.
پس از استقلال سوریه از قیمومیت فرانسه در سال ۱۹۴۶، این کشور شاهد کودتاها و بی‌ثباتی‌های پیاپی بود. سرانجام در سال ۱۹۶۳ حزب بعث به قدرت رسید و مسیر یک حکومت اقتدارگرا را هموار کرد. علویان پیش از به‌قدرت رسیدن بعثی‌ها، در ساختار سیاسی دمشق جایگاه قدرتمندی نداشتند و عمدتاً در مناطق روستایی و کم‌برخوردار زندگی می‌کردند. با این حال، ورود جوانانی از طبقات پایین علوی به ارتش در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰، سبب شد در سال‌های بعد فرماندهانی علوی بتوانند در رده‌های بالای نظامی نفوذ یابند.
در این میان، حافظ اسد که یک افسر نیروی هوایی بود، توانست با برقراری ائتلاف درون‌حزبی و کنار زدن رقبا، در سال ۱۹۷۰ قدرت را به دست گیرد و رئیس‌جمهور سوریه شود. از آن زمان، نقش فرماندهان نظامی علوی در تحکیم حکومت بعثی افزایش یافت و به تدریج ارتش، نهادهای امنیتی و سرویس اطلاعات سوریه بیشتر در اختیار علویان قرار گرفت.
گرچه علوی‌ها شاخه‌ای از شیعه به‌شمار می‌آیند، اما عقایدشان در طول تاریخ با تشیع دوازده‌امامی تفاوت‌هایی داشته است. آنان آیین و مناسک و تفسیرهای خاص خود از متون دینی را دارند. به عنوان مثال، در میان علوی‌ها عقاید باطنی و تفسیر رمزی از قرآن کریم رواج دارد. در دوره‌های گوناگون تاریخی، به‌ویژه در زمان عثمانیان، علویان به دلیل این تفاوت‌ها تحت فشار بوده‌اند.